Yesevi'nin Şehri Yesi'ye Dâir Türkistan sözü, Türkiye Türkçe’sinde iki anlamda birden kullanılmakta: Türkistan bölgesi ve Türkistan Şehri. İkisine de Türkistan diyoruz. Bu karışıklığa düşmek istemeyenler, Türkistan Şehrine, eski adıyla Yesi diyerek meseleyi çözmeye çalışıyor.Türkistan sözü, Türkiye Türkçe’sinde iki anlamda birden kullanılmakta: Türkistan bölgesi ve Türkistan Şehri. İkisine de Türkistan diyoruz. Bu karışıklığa düşmek istemeyenler, Türkistan Şehrine, eski adıyla Yesi diyerek meseleyi çözmeye çalışıyor. Aynı kavramları, bizden daha sık kullanma durumunda olan Türkistanlı kardeşlerimizin buldukları çözüm ise daha farklı: Türkistan bölgesine Ulu Türkistan, diğerine ise; Özbekler Türkistan Şehri, Kazaklar Türkistan Kalası diyerek, dillerindeki karışıklığı önlüyorlar.
“Güzel Türkistan” Sana N’oldu?*Türkiye Yazarlar Birliği Genel Başkanı YakupDeliömeroğlu’nun “Türkistan: Yesevi’nin Şehri Yesi’ye Dair” kitabını daha yayınlandığı ilk günlerde ilgiyle okumuştum. Kitap, unutulmaz günler yaşadığım Kazakistan’daki Yesevi Üniversitesi odaklı olarak Türkistan’ı dünüyle-bugünüyle anlatıyor. Tarihi, en az 1500 yıl geriye giden Türkistan şehrinin önemi, bağrında yatan Ahmed Yesevi’nin ömrünün kemal günlerini burada yaşaması ve türbesinin de burada inşa edilmiş olmasından kaynaklanıyor. Bu niteliği ile Türkistan’ın kalbi olan şehre bir zamanlar Yesi denirken artık Orta Asya’nın her yerinde “Türkistan” olarak biliniyor. Ahmed Yesevi’nin “Pir-i Türkistan” şeklindeki ünvanıyla ilgili bu adlandırma yanlış olsa da, artık yerleşmiş durumda. Ümid ederim ki yüzyıla kalmaz, “Türkistan” Yesevi’nin türbesi merkezli olarak genişleyecek ve Hazar’dan Çin seddine kadar Türk yurtlarının adı olarak, yeniden canlanacaktır.Yakup Deliömeroğlu’nun ( Kazak Türklerinin dilinden Cakıb Eke’nin ) kitabını bugüne kadar ele almamamın bir faydası da oldu. Çünkü kitabın, bir “şehir kitabı” olarak değerlendirilmesi kadar kitapta “Türkistan’daki Misyoner Faaaliyetleri ve Börübek ” başlığını taşıyan bölümü Türk Cumhuriyetlerindeki misyoner saldırısını, birinci elden tanıklıkla anlatması açısından önem taşıyor. Kitapta, son günlerde Türkiye gündeminde de yer bulan misyoner çalışmalarının bir örneği kısa bir bölüm olarak anlatılan ve faaliyetin “baş aktörü” olanşahsı yazardan 3 yıl kadar önce Türkistan’daki ilk günlerinde tanımış, çalışmalarını gözlemlemiştim. 10 yıldır Türkistan’da yürütülen misyonerlik çabalarının lideri olan şahıs Boris isimli –muhtemelen Slav kökenli- bir Amerikan vatandaşı idi. 1994’de dahaTürkiye’de hiç kimse interneti bilmezken bu misyoner, tam teçhizatlı panelvan minibüsüne monte edilmiş uydu yer istasyonu üzerinden Amerika’daki “misyon merkezi” ile internet irtibatı kuruyor ; bilgi alıp veriyordu. Kazak Türkleri’nin ve özellikle çocukların bu “süper teknolojik donanımlı” arabayı izlemek üzere etrafında toplandığını birkaç kez gözlerimle görmüştüm. Bu “teknolojik misyoner” fitne faaliyetini, “Türkistan’ın İslamlaşmasının ocağı” olan bir yerde açıktan yürütürken yerel Kazakistan halkıyla özdeşlik sağlamak kasdıyla maksadıyla Boris olan ismini “Börübek” [=Kazak Türkçesi Kurt Bey] değiştirmek gibi psikososyal yöntemleri de ihmal etmiyordu. Belli ki “iyi yetiştirilmiş”ti. Türkistan’ı seçmesi de, metodları da çok iyi analiz edilmişti. Yakup Deliömeroğlu’nun kitabından “Börübek”in Gaziantepdoğumlu olduğunu okuyunca bir kez daha şaşırdım.Demek ki “misyonerlik” aile boyu bir gelenekti Boris için; özellikle de Türk topraklarında misyonerlik… Yakup Deliömeroğlu’nun bizatihi müdahalesi ve bir avuç Kazak Türk’ü gencin kahramanlığıyla “Börübek” ve misyoner ekibinin Ahmed Yesevi Türbesi’nin tam karşısına bir “otel-kilise” kurmaları engellenebilmişti. Ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin mali katkısı ile organize edilen Yesevi Üniversitesi’nde adı geçen misyonerin “ Kazak Türklerinin Dini Mirası” konusunda bir konferans vermesi engellenememişti.Yakup Deliömeroğlu’nun bu güzel kitabında değinilmesi gereken diğer bir çok konuyu okurun ilgisine havale ederken gerek Türk okullarında, gerekse iş ortamlarında görevli olarak Türk Cumhuriyetleri’nde bulunan eli kalem tutan tüm insanları, bizlere Buhara’yı , Semerkand’ı, Taşkent’i, Almatı’yı, Bişkek’i, Bakû’yü… anlatan şehir-anı kitapları yazmağa davet ediyorum. Ben gördüm bu şehirlerin çoğunu da; göremeyenler için; Ceyhun’un kenarında türkü çağırmamış olanlar ve olamayacaklar için… Ne dersiniz iyi olmaz mı?———————————————— (*) Şehid Özbek şairi Çolpan’ın “Güzel Türkistan senge ne boldu?” ağıtından ilhamla…
Kitap Yorumları - (1 Yorum)
“Güzel Türkistan” Sana N’oldu?*Türkiye Yazarlar Birliği Genel Başkanı YakupDeliömeroğlu’nun “Türkistan: Yesevi’nin Şehri Yesi’ye Dair” kitabını daha yayınlandığı ilk günlerde ilgiyle okumuştum. Kitap, unutulmaz günler yaşadığım Kazakistan’daki Yesevi Üniversitesi odaklı olarak Türkistan’ı dünüyle-bugünüyle anlatıyor. Tarihi, en az 1500 yıl geriye giden Türkistan şehrinin önemi, bağrında yatan Ahmed Yesevi’nin ömrünün kemal günlerini burada yaşaması ve türbesinin de burada inşa edilmiş olmasından kaynaklanıyor. Bu niteliği ile Türkistan’ın kalbi olan şehre bir zamanlar Yesi denirken artık Orta Asya’nın her yerinde “Türkistan” olarak biliniyor. Ahmed Yesevi’nin “Pir-i Türkistan” şeklindeki ünvanıyla ilgili bu adlandırma yanlış olsa da, artık yerleşmiş durumda. Ümid ederim ki yüzyıla kalmaz, “Türkistan” Yesevi’nin türbesi merkezli olarak genişleyecek ve Hazar’dan Çin seddine kadar Türk yurtlarının adı olarak, yeniden canlanacaktır.Yakup Deliömeroğlu’nun ( Kazak Türklerinin dilinden Cakıb Eke’nin ) kitabını bugüne kadar ele almamamın bir faydası da oldu. Çünkü kitabın, bir “şehir kitabı” olarak değerlendirilmesi kadar kitapta “Türkistan’daki Misyoner Faaaliyetleri ve Börübek ” başlığını taşıyan bölümü Türk Cumhuriyetlerindeki misyoner saldırısını, birinci elden tanıklıkla anlatması açısından önem taşıyor. Kitapta, son günlerde Türkiye gündeminde de yer bulan misyoner çalışmalarının bir örneği kısa bir bölüm olarak anlatılan ve faaliyetin “baş aktörü” olanşahsı yazardan 3 yıl kadar önce Türkistan’daki ilk günlerinde tanımış, çalışmalarını gözlemlemiştim. 10 yıldır Türkistan’da yürütülen misyonerlik çabalarının lideri olan şahıs Boris isimli –muhtemelen Slav kökenli- bir Amerikan vatandaşı idi. 1994’de dahaTürkiye’de hiç kimse interneti bilmezken bu misyoner, tam teçhizatlı panelvan minibüsüne monte edilmiş uydu yer istasyonu üzerinden Amerika’daki “misyon merkezi” ile internet irtibatı kuruyor ; bilgi alıp veriyordu. Kazak Türkleri’nin ve özellikle çocukların bu “süper teknolojik donanımlı” arabayı izlemek üzere etrafında toplandığını birkaç kez gözlerimle görmüştüm. Bu “teknolojik misyoner” fitne faaliyetini, “Türkistan’ın İslamlaşmasının ocağı” olan bir yerde açıktan yürütürken yerel Kazakistan halkıyla özdeşlik sağlamak kasdıyla maksadıyla Boris olan ismini “Börübek” [=Kazak Türkçesi Kurt Bey] değiştirmek gibi psikososyal yöntemleri de ihmal etmiyordu. Belli ki “iyi yetiştirilmiş”ti. Türkistan’ı seçmesi de, metodları da çok iyi analiz edilmişti. Yakup Deliömeroğlu’nun kitabından “Börübek”in Gaziantepdoğumlu olduğunu okuyunca bir kez daha şaşırdım.Demek ki “misyonerlik” aile boyu bir gelenekti Boris için; özellikle de Türk topraklarında misyonerlik… Yakup Deliömeroğlu’nun bizatihi müdahalesi ve bir avuç Kazak Türk’ü gencin kahramanlığıyla “Börübek” ve misyoner ekibinin Ahmed Yesevi Türbesi’nin tam karşısına bir “otel-kilise” kurmaları engellenebilmişti. Ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin mali katkısı ile organize edilen Yesevi Üniversitesi’nde adı geçen misyonerin “ Kazak Türklerinin Dini Mirası” konusunda bir konferans vermesi engellenememişti.Yakup Deliömeroğlu’nun bu güzel kitabında değinilmesi gereken diğer bir çok konuyu okurun ilgisine havale ederken gerek Türk okullarında, gerekse iş ortamlarında görevli olarak Türk Cumhuriyetleri’nde bulunan eli kalem tutan tüm insanları, bizlere Buhara’yı , Semerkand’ı, Taşkent’i, Almatı’yı, Bişkek’i, Bakû’yü… anlatan şehir-anı kitapları yazmağa davet ediyorum. Ben gördüm bu şehirlerin çoğunu da; göremeyenler için; Ceyhun’un kenarında türkü çağırmamış olanlar ve olamayacaklar için… Ne dersiniz iyi olmaz mı?———————————————— (*) Şehid Özbek şairi Çolpan’ın “Güzel Türkistan senge ne boldu?” ağıtından ilhamla…